Αρχιμ.Βαρθολομαίος Αντωνίου-Τριανταφυλλίδης
Ι.Προιστάμενος Ι.Ν.Μεταμορφώσεως Σωτήρος Πλάκας και
Γραμματέας της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Πολιτιστκής Ταυτότητος
της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος
Στίς 10 Απριλίου,η Ορθόδοξη Εκκλησία,τιμά την μνήμη του Αγίου Εθνομάρτυρος Γρηγορίου του Ε’ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως.
Εφέτος,ζώντας την ειδική παγκόσμια συνθήκη της πανδημίας,με κλειστές τις θύρες των Ιερών Ναών και κυρίως του Μητροπολιτικού Ναού των Αθηνών όπου θησαυρίζεται το Ιερό Σκήνωμά του, μα με ανοικτές νυχθημερών τις πύλες του εικονοστασίου της ψυχής μας, ψάλλαμε το απολυτίκιό του”Ευλογητός ει Χριστέ ο Θεός,ο τον θείον Πατριάρχην ενισχύσας, ουρανόθεν εκπέμψας αυτώ βοήθειαν, και δι’αυτού Ελλήνων Έθνος ανυψώσας, πρός προγόνων την εύκλειαν”.
Ο Εθνομάρτυρας Γρηγόριος ο Ε’ υπήρξε μια χαρισματική προσωπικότητα, η οποία στέφθηκε με το αγιοστέφανο του μαρτυρίου, φανερώνοντας,για ακόμη μια φορά στην οικουμένη, το βίωμα των αγίων ψυχών.
Ο μαρτυρικός Πατριάρχης της Ρωμιοσύνης κατέδειξε την βαθύτερη ένωση των αγίων ψυχών με τον σταυρό και την ανάσταση του Χριστού, την ζωογόνο σχέση τους με το παρελθόν και το προσευχητικό βλέμμα τους στο μέλλον.
Ο Εθνομάρτυρας Γρηγόριος ο Ε’ αποκάλυψε,τον τόπο της σμιλεύσεως της ευθύνης και της θυσίας,ώστε να επέλθει η ενότητα του γήινου με το υπερκόσμιο,ώστε να γίνει η ανάταση αξία που ενώνει τον κόσμο,να γίνει φως νίκης και ορίζοντας αθανασίας.
Όπως κάθε Άγιος Ιεράρχης,ο Άγιος Γρηγόριος ο Ε’ αιωνίζει το πρόσωπο του καλού ποιμένος,παραδειγματίζει τα γεγονότα, μιλά με τρόπο εμπειρικό για αξίες, και με την εσωτερική του συνέπεια,δένει τα υπαρκτικά κενά, προσφέρει ενότητα.
Η ιστορική πορεία του,απο της γεννήσεώς του το έτος 1746 στην Δημητσάνα της Πελοποννήσου έως και του απαγχονισμού του, το Πάσχα της 10ης Απριλίου του 1821 στην Κωνσταντινούπολη,αποτελεί πηγή μελέτης, αναβαπτισμού και στοχασμού σε μία εποχή με εξίσου έντονες αβεβαιότητες, όπως η σημερινή.
Δύο γεγονότα των τελευταίων χρόνων της επίγειας ζωής του,το 1820 και το 1821,πιστεύω ότι θα αναδείξουν, το κοινό αίσθημα της εσωτερικής ανασφάλειας για την ζωή,την προσμετρήσιμη αξία της συμπεριφοράς στην προσωπική και στην συλλογική ευθύνη,την κοινή ατμόσφαιρα του κινδύνου και του αχαρτογράφητου μέλλοντος,που κυρίευσαν και τον χρόνο μας,το 2020.
1.Με το άκουσμα της Επαναστάσεως υπο του Υψηλάντου στην Μολδοβλαχία,και μετά απο λίγο χρόνο στην Πελοπόννησο, ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β’,απαίτησε απο τον Πατριάρχη(αλλά δεν έλαβε)απογραφή των ελληνικών οικογενειών με τα ονόματα των ανδρών και τα επαγγέλματά τους και απαγόρευσε,δια θανατικής ποινής,την αναχώρησή τους απο την Πόλη .
Παράλληλα ζήτησε απο τον Σειχουλισλάμη Χατζή-Χαλίλ,τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να εκδώσει διαταγή (φεφτά)για την γενική σφαγή των Ελλήνων της Πόλεως,μετατρέποντας την Επανάσταση σε θρησκευτικό πόλεμο εναντίον των απίστων .
Ο τελευταίος, έπειτα απο μυστική επικοινωνία με τον Πατριάρχη Γρηγόριο, πείθεται ότι οι αφορισμοί της Επαναστάσεως απο το Πατριαρχείο(για τούς οποίους ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έλεγε:”..να τα θεωρήτε ταύτα άκυρα..ο Πατριάρχης βιαζόμενος παρά της Πόρτας,σας στέλλει αφοριστικά και εξάρχους..γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ θελήσεως του Πατριάρχου..”),δεν του δίνουν το ηθικό δικαίωμα να εκδώσει τον φεφτά ώστε,”να θανατωθούν αθώοι για πράξεις ενόχων συγγενών τους”.
Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν,η σωτηρία απο την σφαγή των χριστιανικών πληθυσμών των επαναστατημένων περιοχών και των δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως και της Μ.Ασίας,η εξορία του Χατζή-Χαλίλ(ο οποίος δεν έφτασε ποτέ στήν Λήμνο,ένεκα του βασανισμού απο ομοεθνείς του κατά την διάρκεια του ταξιδιού)και μια σειρά βασανισμών,φυλακίσεων και θανατώσεων επιφανών Ρωμιών και Αρχιερέων με πρώτο τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’.
2.Ο Εθνομάρτυρας Γρηγόριος ο Ε’,νουνεχής και διορατικός ποιμένας,Εθνάρχης των Ρωμιών,Πατριάρχης των χριστιανών,γνωρίζει καλά οτι η έλλειψη νομιμοφροσύνης επισύρει βαρύτατες συνέπειες,τόσο στον ίδιο όσο και στο Γένος.
Γνωρίζει τα δεκάδες αποτυχημένα επαναστατικά κινήματα,με ότι επέφεραν αυτά πάντοτε,συντηρεί την συνείδηση του Γένους,ενισχύει κρυπτογραφικά την δράση της Φιλικής Εταιρείας(στην οποία ήδη ανήκουν δεκάδες Αρχιερείς και λοιποί κληρικοί),αποτιμά τις νέες γεωπολιτικές συνθήκες με την ιστορική Συνθήκη του Τιλσίτ και κυρίως απορρίπτει την φυγή απο την Πόλη!
patriarch grigorios e apagxonismos
Όταν εκπρόσωποι των ξένων πρεσβειών προσφέρθηκαν να τον φυγαδεύσουν,ο Πατριάρχης αρνήθηκε λέγοντας:”..Εγώ δια τούτο είμαι Πατριάρχης,όπως σώσω το Έθνος μου…ο θάνατός μου ίσως επιφέρει μεγαλυτέραν οφέλειαν απο την ζωή μου..”
Η στάση του Πατριάρχου δηλώνει την βεβαιότητα του στην συνέπεια της ευθύνης του,της αγάπης του στο Γένος και της αφοσιώσεώς του στον Χριστό.
Όσο και αν φαντάζει,εκείνες τις ώρες,αβέβαιος ο τρόπος του θανάτου(ακολούθησε η σύλληψη,ο βασανισμός,ο απαγχονισμός,η επι τριήμερον παραμονή του κρεμασμένου λειψάνου του στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου,η αγορά της σωρού του και η διαπόμπευσή της δια περιφοράς στην Πόλη έως της ρίψεώς της στον Κεράτιο κόλπο)ένα είναι βέβαιο,ο θάνατος του Πατριάρχου!
Ένας θάνατος,ο οποίος εν τέλει,απετέλεσε θυσιαστικό θεμέλιο της Εθνεγερσίας,ενίσχυσε το ηθικό δικαίωμα στην Ελευθερία όλων των υποδούλων και επέδρασε ευεργετικά στην στάση της Ευρώπης υπέρ της Ελληνικής Επαναστάσεως.
Σήμερα,εξ αιτίας ένος διαφορετικού δυναστικού εχθρού,του covid-19,εγκαινιάσαμε σ’έναν κοινό τόπο αντιλήψεως,την πεποίθηση ότι ζούμε μια μορφή πολέμου.
Το 1821 δεν υπήρχε η δυνατότητα της άμεσης και πλουραλιστικής πληροφορήσεως, με fake news ή με αυθεντικές εικόνες στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο.
Δεν υπήρχε το skupe,για να ενώνει τις μοναξιές και να δίνει άλλες βιούμενες εμπειρίες στον χρόνο και στον χώρο,ούτε ασφαλώς το tiktok ή το instagram για να υπάρξει η δυνατότητα της εκφράσεως και της διαχειρίσεως της αμηχανίας,της διχογνωμίας,του φόβου και του πανικού.
Σήμερα,σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία,οι εθισμένοι πολίτες στην βία και στον θάνατο απο την βρεφική σχεδόν ηλικία,με την συμβολή των παιχνιδιών,των ταινιών κ.α,συγκεντρωνόμαστε στην κοινή μας πεποίθηση,οτι δηλαδή ζούμε μια μορφή πολέμου,διότι ξεκάθαρα,η προσωπική μας ευθύνη ταυτίζεται με την συλλογική μας πορεία.
Ακούγοντας:”αυτός ο θάνατος αφορά εσένα!”,συνειδητοποιούμε πως στο λεπτό έρχονται τα πάνω-κάτω.Εκπαιδευόμαστε να ζούμε με γάντια,με μάσκες και σε αποστάσεις(και καλώς),αν και στην εκκλησιαστική και εν γένει ζωή,πάντοτε ωφελούμαστε όταν ζούμε την αξία της”διακρίσεως”,της”μετανοίας”,του”μέτρου”και της”μνήμης θανάτου”,οι οποίες αποτελούν διαχρονικά,πηγή κοινωνίας,ομορφία και καλλιέπεια ζωής.
Με τα μάτια στραμμένα στο μέλλον,στην επόμενη ημέρα της επανακκινήσεως απο την πολυεπίπεδη κρίση,με την μείωση των οικονομικών δραστηριοτήτων και την μεγιστοποίηση της φτώχειας,με την διαχείρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,τις εσωτερικές πνευματικές μετακινήσεις και την ανάδειξη της ταυτότητας μας στην παγκόσμια κοινωνία,είναι βέβαιο οτι,θα μας βοηθήσει η ζωογόνος σχέση με την εθνική μας ιστορία.
Πιθανόν,υπο το κράτος αυτής της παγκόσμιας πολύπλευρης αβεβαιότητας που ζούμε σήμερα,να κατανοήσουμε διαυγέστερα την”διάκριση”,την”ακρίβεια”και την”οικονομία”που επέδειξε ο Εθνομάρτυρας Γρήγοριος ο Ε’,όχι ως εκπρόσωπος ενός Ν.Π.Δ.Δ.,εξ άλλου αυτός ο όρος δεν αντιπροσωπεύει την υπόσταση της Εκκλησίας,αλλά ως ποιμένας που ανευρίσκει ισορροπίες και επιλέγει να θυσιάζεται,ενσαρκώνοντας το ηθικό γεγονός της προσωπικής ευθύνης για το συλλογικό όφελος.